Yakın tarihimizin önemli olaylarından Yıldız Mahkemesi'ni Cumhuriyet Savcısı İbrahim Çiçek yeniden ele alıyor. Mahkeme safhaları ve usulüyle ilgili hukukçu kimliğiyle önemli saptamalar yapıyor. İddianame, dava süreci, temyiz aşaması ve gerekçeli kararlar ayrıntılarıyla inceleniyor.
Osmanlı Padişahı Abdülaziz'in darbeyle tahttan indirilişi ve ölümündeki şaibe tarihimizin en önemli olaylarından biridir.
Bu iki vakayı soruşturup yargılama yapan Yıldız Mahkemesi'nin sonuçlarının yankıları günümüzde hala sürmektedir.
Bir süre önce TBMM Darbeleri Araştırma Komisyonu'nda, Ergenekon davalarında bu vakalar ve Yıldız Mahkemesi konu edilmiştir.
İstanbul Cumhuriyet Savcısı İbrahim Çiçek, Yıldız Mahkemesi kitabıyla tarihimizin bir dönemine daha el atıyor.
Harbiye Nazırı Mahmut Paşa Suikastı kitabında olduğu gibi çok tartışılan bu döneme hukukçu kimliğiyle ışık tutuyor.
Çiçek, olayların iyi anlaşılması için öncelikle tarihi arka planı anlatıyor.
1861 yılında tahta çıkan Abdülaziz'in döneminde yapılanlar bugünlere kadar uzanmıştır ve bir anlamda kurum ve kuruluşların alt yapısını hazırlamıştır.
Ülkenin imarı, ulaşım, sanayileşme, ordunun özellikle de donanmanın modernizasyonu, hukuki altyapı, mahkemelerin kurulması ve eğitim konusunda önemli işler başarıldı.
Haliç'te tersane kuruldu, yeni gelişmelere uygun olarak, buharlı ve zırhlı gemiler alındı.
İlk defa posta pulu kullanıldı, Galata Tüneli yapıldı, tramvay işletilmeye başlandı.
Doğu Ekspresi'nin son durağı Sirkeci Garı'nın temelleri atıldı, demiryolları inşaası hız kazandı, telgraf şebekesi genişletildi.
Askeri Rüştiye Mektepleri ve Osmanlı Bankası açıldı.
Danıştay, Adliye Teşkilatı, ceza, cinayet, hukuk mahkemelerinin kararlarını denetleyen İstinaf Mahkemesi ve Temyiz Mahkemesi ile gümrüklerle ilgili Rüsumat Eminliği kuruldu.
Vilayet ve sancaklar yeni bir teşkilata tabi tutuldu, Sayıştay kuruldu.
Osmanlı'nın medeni hukuk kurallarını derlediği Mecelle Kanunu yürürlüğe girdi.
Sanayi Okulu, Mekteb-i Sultani (Galatasaray Lisesi), Darüşşafaka, Maden Mektebi, Kız Öğretmen Okulu açıldı.
İlk modern itfaiye teşkilatı kuruldu.
Avrupa'ya ziyaret için giden ilk padişahtır.
Fransa, İngiltere başta olmak üzere Avrupa ülkelerinde görkemli törenlerle ağırlanan Abdülaziz yaklaşık 2 ay süren gezisinden sonra kısa sürede birçok alanda reformları, yatırımları hayata geçirdi.
Özellikle askeri alanlardaki yapılanma devletin borçlanmasını da arttırdı.
Bütçe açığının önlenmesi için alınan Tenzil-i Faiz Kararıyla Osmanlı tahvillerinin değerinin düşmesi, Selanik Vakası ya da Kız vakası olarak bilinen olay patladı.
İki Fransız ve Alman konsolosların öldürülmesiyle Avrupa ülkeleri ve Rusya ile ilişkiler bozuldu.
Gerginlik arttı, taviz verilmek zorunda kalındı.
Balkanlar'da huzursuzluk başladı, dış güçlerin kışkırtmasıyla milliyetçilik cereyanı büyüdü, isyanlar oldu.
Başkaldırmalar güçlükle bastırıldı ancak ok yaydan çıkmıştı.
İçerde de Jön Türk hareketi hız kazandı, muhalifler güçlenmeye başlandı.
Talebe-i Ulûm Hareketi (Softa İsyanı) ile hükümetin düşürülmesi için düğmeye basıldı.
Medrese öğrencileri örgütlenip kışkırtılarak padişaha zorla yeni atamalar yaptırıldı.
Bir süre sonra Abdülaziz tahttan indirildi ve 4 gün sonra da ölüm haberi geldi.
İntihar mı etti, öldürüldü mü tartışmaları arasında V. Murat tahta çıkarıldı.
Ancak onun da şizofren olduğu ortaya çıkınca 2. Abdülhamit padişah oldu.
Yeni padişah, amcası Abdülaziz'in darbeyle tahtan indirilişi ve ölümüyle ilgili her şeye şahit olmuştu.
Bir soruşturma başlattı, tanıklar dinlendi, raporlar elden geçirildi ve Abdülaziz'in ölümünden 5 yıl sonra resmi olarak savcılık tahkikata başladı.
Subaylar görev yerlerinde, askerlikten ayrılanlar köylerinde bulunup gözaltına alındı.
İçlerinde Abdülhamit'in akrabalarıyla evli yöneticiler de vardı.
İzmir valisi olarak görev yapan Mithat Paşa'nın gözaltına alınması ise uluslararası bir skandala yol açacak şekilde olmuştu.
Sultan Abdülaziz'e nasıl darbe yapıldı?
Devrik padişah Abdülaziz intihar mı etti, yoksa öldürüldü mü?
Çerkez Hasan darbeci paşalara nasıl suikast düzenledi?
Sultan V. Murat, 93 gün sonra neden tahttan indirildi?
Mithat Paşa, Yıldız Mahkemesi'nde Sultan Abdülaziz'i darbeyle devirdikten sonra öldürmekle nasıl suçlandı?
Mithat Paşa ile bu cinayet arasında nasıl bir bağlantı kuruldu?
Yıldız Mahkemesi hukuki mi, yoksa siyasi midir?
Yıldız Mahkemesi tarafından idamına karar verilenler ve diğerlerinin cezasında son sözü söyleyen Sultan Abdülhamit ne karar verdi?
İdamına karar verilenler arasında bulunan Mithat Paşa, Taif Kalesi'nde hastalıktan mı öldü, boğduruldu mu?
Raporlar, günlükler, mektuplar, mahkeme zabıtları, dönemin ve bugünün tarihçilerinden alıntılarla her görüş ortaya konuyor.
Örneğin, Abdülaziz'in ölümüyle ilgili doktor raporlarında kimi intihar kimi de ağırlıklı olarak 'suikast' diyor.
İbrahim Çiçek, en çok tartışılan mahkeme safhaları ve usüluyla ilgili olarak da hukukçu kimliğiyle önemli saptamalar yapıyor.
İddianame, dava süreci, temyiz aşaması ve gerekçeli kararlar ayrıntılarıyla yer alıyor.
Yıllardır tartışılan Yıldız Mahkemeleri'nin tarafsızlığıyla ilgili bölümde ise tarihçilerin bir kısmı darbe ve cinayet yargılanmakla birlikte; 2. Abdülhamit'in bunu fırsata çevirdiği görüşünde.
Bazı tarihçiler ise mahkemenin siyasi bir hesaplaşma olduğunu; Abdülaziz'in intihar ettiğini, ancak bunun bahane edilerek saltanat darbesi yapmak isteyenlere bir daha böyle bir şeye kalkışmamaları için ibret dersi verildiğini öne sürmüştür.
O zamandan bugüne ülkemiz birçok badire atlattı, darbeler yaşadı.
Çok değil 6 yıl önceki kalkışma bile ibret dersinin alınmadığını gösteriyor.
(Sabah Kitap ekinin Temmuz 2022 sayısında yayınlanmıştır.)
